Dây thìa canh - Rau mỏ

Tên khác

Tên thường gọi: Rau mỏ, Dây thìa canh lá to, Dây muối hay lõa ti rừng

Tên khoa học: - Gymnema tingens (Roxb) Spreng

Họ khoa học: thuộc họ Thiên lý - Aslepiadaceae.

Cây rau mỏ - dây thìa canh

(Mô tả, hình ảnh cây rau mỏ, phân bố, thu hái, chế biến, thành phần hóa học, tác dụng dược lý)

Mô tả:

Cây thìa canh (cây rau mỏ) là một cây thuốc nam quý.Dây leo nhỏ, dài đến 9m, phình lên ở các mấu, lúc non có lông. Lá mọc đối, có phiến bầu dục, dài 6,5-13cm, rộng 3-9cm, đầu có đuôi ngắn, không lông; gân phụ 6-7 cặp, cuống lá dài 2,5-6cm. Cụm hoa dài 2-4cm, cuống hoa dài 6-8mm, hoa nhỏ màu vàng dài có thuỳ dài bằng ống tràng, tràng phụ có hàng lông dọc. Quả đại dài 9-16cm, đầu nhọn, hạt dẹp, dài 1cm, lông mào dài 3-4cm.

Cây ra hoa vào tháng 7 và đậu quả vào tháng 8. Khi chín quả của cây này rụng xuống và tách đôi giống 2 chiếc thìa, nên dân gian gọi là cây Dây thìa canh hay cây muôi.

Bộ phận dùng:

Rễ, chồi non - Radix et Gemma Gymnemae Tingentis.

Nơi sống và thu hái:

Loài phân bố ở Ấn Ðộ, Trung Quốc, Việt Nam, Philippin, Inđônêxia. Ở nước ta, cây mọc hoang trên đất rừng ở Bắc Thái, Hoà Bình, Ninh Bình tới Khánh Hoà. Cây cũng được trồng làm rau ăn.

Ở Việt Nam người đầu tiên phát hiện ra loài cây này là Ts. Trần Văn Ơn - trưởng bộ môn Thực vật - Đại học Dược Hà Nội. Loại cây này ban đầu được tìm thấy tại một số nơi ở miền Bắc Việt Nam từ Hải Hưng, Hải Phòng, Hà Bắc, Ninh Bình tới Thanh Hoá. Hiện nay loài cây này được quy hoạch trồng thành vùng tại Nam Định và Thái Nguyên. Thu hái các bộ phận của toàn cây quanh năm, dùng tươi hay phơi khô.

Thành phần hóa học

Thành phần hóa học có hoạt tính sinh học chính của dây thìa canh là hoạt chất GS4 (Tên khoa học Gymnema Sylvestre kiềm hóa ở lần thứ 4) gồm tổ hợp nhiều axit gymnermic, một hoạt chất thuộc nhóm saponin triterpenoid. Ngoài ra, cây còn chứa các thành phần khác như flavone, anthraquinone, hentri-acontane, pentatriacontane, α và β- chlorophylls, phytin, resins, d-quercitol, acid tartaric, acid formic, acid butyric, lupeol,... Dịch chiết cây cũng cho thấy có thành phần alcaloid.

Acid gymnemic có tác dụng kích thích sản sinh tế bào Beta của tuyến tụy, nhờ đó tăng sản sinh Insulin, tăng hoạt lực của Insulin, giúp cơ thể tái thiết lập được khả năng cân bằng đường huyết tự nhiên. Acid Gymnemic còn ức chế hấp thu đường ở ruột do có cấu trúc phân tử gần giống với đường Glucose, khi vào đến ruột sẽ cạnh tranh với đường Glucose, lấp đầy thụ thể ruột và ngăn không cho hấp thu đường từ ruột vào máu. Acid Gymnemic còn ức chế gan tân tạo Glucose vào máu, đồng thời kích thích các enzyme chịu trách nhiệm tiêu thụ, sử dụng đường tại các mô cơ. Nhờ đó hoạt chất này đem lại hiệu quả giảm đường huyết.

Ngoài ra trong Dây thìa canh còn chứa peptide Gumarin. Khi ăn và nhai lá Dây thìa canh tươi thì Peptide này lấp đầy thụ thể lưỡi làm lưỡi không hấp thu được đường Glucose. Gumarin tác động vào vùng dưới đồi làm mất cảm giác đối với vị ngọt và vị đắng, vì vậy gây mất cảm giác ngọt. Tuy nhiên tác dụng này mất đi khi Dây thìa canh được nấu chín hoặc phơi khô.

Tác dụng dược lý

Tác dụng làm tăng tiết insulin tuyến tụy

Dây thìa canh được ghi nhận là tác dụng gián tiếp lên sự tiết insulin của tụy tạng, hạn chế thoái giáng Glicogen ở gan, làm giảm glucoza-niệu, làm mất vị ngọt của đường và các vị đắng của thuốc đắng trong một vài giờ, nhờ vậy giúp giảm đường huyết và điều trị bệnh đái tháo đường (Anti-diabetes).

Tác dụng giảm lipid máu, ngăn ngừa xơ vữa động mạch

Ngoài ra Dây thìa canh còn được ghi nhận là làm giảm nồng độ LDL-cholesterol, triglicerid trong máu, tăng HDL-cholesterol nên giảm lipid máu toàn phần, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu.

Tác dụng hạ và ổn định đường huyết:

Đến nay đã có khoảng 70 nghiên cứu cả trong và ngoài nước về Dây thìa canh, bao  gồm cả nghiên  cứu trên động  vật  và người,  các nghiên cứu đã  cho thấy tác dụng giảm đường huyết rất rõ rệt của Dây thìa canh.

Kết quả nghiên cứu đề tài được công bố trên tạp chí Dược học – Bộ y tế số 391 tháng 11/2008 cho thấy Dây thìa canh tại Việt Nam cũng cho tác dụng hạ đường huyết rất nhanh. Tác dụng hạ đường huyết của Dây thìa canh có những điểm tương đồng như insulin nhanh: đỉnh tác dụng hạ đường huyết ở 2h và duy trì đến 4h; mức độ hạ đường huyết tương đương ở thời điểm 2h và 4h. Ngoài ra trên  một số nghiên cứu khác  cho thấy  tác dụng giảm cholesterol máu, giảm béo phì cũng rất hiệu quả.

Như vậy Dây thìa canh có thể sử dụng điều trị cho cả bênh nhân tiểu đường tuýp 1 hoặc tuýp 2, phối hợp với các thuốc điều trị khác để kiểm soát và làm giảm đường huyết, ổn định kéo dài hàm lượng đường huyết, phòng ngừa biến chứng, giảm cholesterol và lipit trong máu, nâng cao đời sống tình dục của bệnh nhân tiểu đường Nam giới.

Điều đáng chú ý là các nghiên cứu lâm sàng ở người bình thường, đường huyết không cao, cây này không cho hiệu quả giảm đường huyết hay huyết áp.

Tác dụng ức chế hấp thu glucose ở ruột

Vị thuốc dây thìa canh -rau mỏ

(Tính vị, quy kinh, công dụng, liều dùng)

Tính vị, tác dụng:

Thìa canh vị đắng, cay. Lá của cây, khi nhai, có tác dụng làm tê, trong vài giờ, vị giác đối với các chất ngọt và đắng. Có tác dụng mát, bổ, làm dễ tiêu và lợi tiểu (Sastr B.N. et al., 1956: 276 – 277; Kirtikar K. R. et al., 1998: 1625 – 1627)

Rễ có tác dụng khư phong trừ thấp, tiêu thũng chỉ thống, sinh cơ.

Công dụng:

Chồi non và nụ hoa được sử dụng làm rau nấu canh ăn được, xem như là bổ máu. Theo kinh nghiệm dân gian, rễ cây dùng chữa sỏi thận.

Lá và thân được dùng để trị bệnh tiểu đường

Ở Vân Nam (Trung Quốc) người ta còn dùng rễ chữa đau phong thấp.

Rễ tán bột chữa rắn cắn.

Quả đắng và có tác dụng làm giảm trướng bụng, và được dùng trị bệnh phong, đái tháo đường, viêm phế quản, chữa loét, trị ngộ độc và diệt giun.

Toàn cây dùng trị lỵ.

Trong thú y, dây thìa canh được dùng cho gia súc ăn để lợi sữa.

Liều dùng

Dùng từ 25-30g dạng sắc uống.

Tác dụng chữa bệnh của dây thìa canh

Điều trị hiệu quả bệnh tiểu đường

Dây thìa canh rửa sạch, cho vào nồi cùng 1,5l nước. Đun sôi và cho lửa nhỏ khoảng 15 phút là được. Nước sắc từ Dây thìa canh uống sau bữa ăn 30 phút. Có thể để nguội cho vào tủ lạnh để uống mát. Cách làm này đơn giản, giúp các hoạt chất trong Dây thìa canh đã hòa hết vào nước.Có thể uống hàng ngày.

Tham khảo

Lưu ý khi sử dụng

Dây thìa canh hạn chế sử dụng cho phụ nữ có thai và cho con bú

Tham khảo thêm một số tác dụng của dây thìa canh

Dự phòng sâu răng:

Acid gymnemic từ dây thìa canh dự phòng sự phân huỷ đường và sản sinh glycan nởi vi khuẩn Streptococcus mutans gây sự tạo cao răng và sâu răng. Acid gymnemic có thể dự phòng sâu răng khi cho thêm vào thức ăn, hoặc dùng lá dây thìa canh pha trà uống (Williamson E.M et al., 2002: 167 – 169; Lemnens R.H.M.J. et al., 2003: 228 – 236).

Hoạt tính bảo vệ gan:

Cao ethanol lá dây thìa canh đưa vào dạ dày chuột cống trắng với liều 300mg/kg có tác dụng dự phòng nhiễm độc gây tổn thương gan bởi carbon tetraclorid. Tác dụng này được chứng minh thông qua các thông số hình thái học, hoá sinh và chức năng (Rana A.C. et al., 1992).

Hoạt tính kháng khuẩn, kháng virus: Cao cồn lá dây thìa canh có hoạt tính kháng khuẩn đói với Bacillus pumilis, B. subtilis, Pseudomonas aeruginosa và Staphylococcus aureus(Satdive R.K. et al., 2003). Các acid gymnemic A và B từ Gymnema sylvestre có hoạt tính kháng virus cúm. Acid gymnemic A có hoạt tính mạnh nhất, acid gymnemic B có hoạt tính mức độ vừa (Hayaoashi K. et al., 1997; Williamson E.M. et al., 2002: 167 – 169).

Chống độc tính nọc rắn: Kali gymnemat có tác dụng ức chế ATPase từ nọc rắn mang bành và rắn Vipera russelli. ATPase của nọc rắn được cho là có tác dụng gây sốc cho nạn nhân bị rắn cắn bởi sự thuỷ phân bất thình lình của adenosin triphosphat (ATP) và cần có Mg2+ để có hoạt tính này. Phân tích bằng chụp Rơnghen huỳnh quang cho thấy sự kết hợp của ATP và kali gymnemat với enzym ATPase của nọc rắn mang bành ở cùng các vị trí của enzym và như vậy xác minh kiểu cạnh tranh của tương tác ức chế (Selvanayagan Z.E. et al., 1994).

Chống béo phì: Chế phẩm thảo dược OB – 200G chứa dây thìa canh, cỏ xước, gừng, tiêu lốt và hai dược liệu khác được dùng với liều mỗi ngày 4 viên trong 6 tháng cho 32 bệnh nhân béo phì. Kết quả cho thấy thuốc có hiệu quả làm giảm thể trọng ở tất cả bệnh nhân về mặt lâm sàng (Argawal J.K. et al., 2001).

Chống oxy hoá: Dây thìa canh có tác dụng chống oxy hoá có thể so sánh được với a – to cophenol.

Giảm cơ trơn: Cao nước dây thìa canh chứa acid gymnemic có tác dụng ức chế sự co cơ vòng ruột chuột cống trắng gây bởi nồng độ cao K+ một cách phụ thuộc vào liều, và sự co cơ tự nhiên cũng giảm hoặc bị ức chế hoàn toàn. Điều này có thể do sự tham gia của yếu tố cường phân cực từ oxyd nitric và nội mô.

Sự an toàn:

Acid gymnemic có vẻ không độc đối với người, nhưng bệnh nhân đái tháo đường dùng thuốc hạ đường huyết có thể cần phải giảm liều lượng thuốc nếu điều trị kết hợp với dây thìa canh. Liều LD50 của cao cồn 50% toàn cây (loại trừ rễ) tiêm trong mạng bụng cho chuột nhắt trắng là 375mg/kg thể trọng (Williamson E.M et al., 2002: 167 – 169). Nghiên cứu độc tính mạn tính cho thấy không có thay đổi bất thwongf nào ở động vật thí nghiệm (Chakraborty T., 1992).

Dây thìa canh được sử dụng rộng rãi ở một số nước

Dây thìa canh được dùng làm trị đái tháo đường với liều uống hàng ngày là 4g lá khô (Võ Văn Chi, 1997; 396 – 397). Dây thìa canh được dùng điều trị đái tháo đường ở nhiều nước khác nhau trên thế giới.

Ở các nước Đông Nam Á, ngoài công dụng trị đái tháo đường, rễ và lá được dùng trị viêm khớp dạng thấp, bệnh gút, viêm mạch máu, phù, sốt, ho, trĩ, nhọt, mụn, lở, rắn cắn, thuốc làm dễ tiêu và lợi tiểu. Lá có khi được dùng làm rau ăn.

Ở Trung Quốc, tất cả các bộ phận của cây, đặc biệt là rễ, được dùng trị viêm khớp dạng thấp, bệnh gút, viêm mạch máu, phù, sốt, trĩ và rắn cắn (Lemnens R.M.H.J. et al., 2003: 228 – 236).

Ở Ấn Độ, lá của dây thìa canh được dùng trị đái tháo đường và một số chứng bệnh khác như khó tiêu, trĩ, táo bón, sốt rét, ho, viêm phế quản, hen. Dây thìa canh được dùng làm thuốc trợ tim, lợi tiểu, làm dễ tiêu, nhuận trành, gây tăng trương lực cơ tử cung, trị các bệnh đa tiết mật, giác mạc và thể kính ở bệnh nhân đái tháo đường.

Lá đắp trị vết thương và trộn với dầu thầu dầu đắp trị sưng hạch, gan to và lách to.

Ở Đông Phi, rễ tán bột và sắc lấy nước uống để điều trị động kinh, rắn cắn và dùng ngoài trị nhọt (Kirtikar K.R. et al., 1998: 1625 – 1627; Williamson E.M. et al., 2003: 228 – 236).

Thaythuoccuaban.com Tổng hợp

*************************

DANH MỤC CÁC VỊ THUỐC

Vị thuốc vần A Vị thuốc vần B Vị thuốc vần C Vị thuốc vần D Vị thuốc vần E Vị thuốc vần G Vị thuốc vần H Vị thuốc vần I Vị thuốc vần P Vị thuốc vần Q

Vị thuốc vần K Vị thuốc vần L Vị thuốc vần M Vị thuốc vần N Vị thuốc vần O Vị thuốc vần S Vị thuốc vần U Vị thuốc vần V Vị thuốc vần X Vị thuốc vần Y